Þegar aðgerð snertir börn með almennum hætti
Þegar áhrifin á börn eru almenn, eins og t.d. við setningu laga, og reglugerða, mótun stefnu, eða við gerð aðgerða- eða framkvæmdaáætlana.
Leiðbeiningunum er ætlað að veita aðstoð við framkvæmd allra þátta matsins á því sem börnum er fyrir bestu í samræmi við ákvæði Barnasáttmálans. Hversu ítarlegt matið á að vera fer eftir eðli máls hverju sinni. Matið fer fram í skrefum, en vægi hvers og eins skrefs fer eftir eðli og umfangi máls og hversu miklum áhrifum á börn má gera ráð fyrir.
Eftirfarandi leiðbeiningar fjalla um framkvæmd mats á því sem börnum er fyrir bestu þegar ljóst er að aðgerðin snertir þau með almennum hætti. Hér má finna leiðbeiningar fyrir matið á því sem barni er fyrir bestu, þegar ljóst er að aðgerðirnar snerta einstök börn eða hópa barna með beinum og sérstökum hætti.
Samkvæmt 3. gr. Barnasáttmálans, á að framkvæma mat á því sem barni er fyrir bestu við allar ráðstafanir sem varða börn.
Mat á því hvað börnum er fyrir bestu á ávallt að fara fram, óháð því hvort áhrifin á börn eru bein eða óbein. Það þýðir að framkvæma á mat á því sem barni er fyrir bestu meðal annars ef:
- Um er að ræða ákvarðanir sveitarfélaga um fjárveitingar eða á sviði skipulagsmála.
- Til stendur að vinna drög að frumvarpi eða reglugerð eða setja á fram leiðbeiningar í málaflokki sem gæti haft áhrif á börn.
- Til meðferðar er mál hjá dómstólum sem ljóst er að gæti haft áhrif á börn með einhverjum hætti.
Í almennum leiðbeiningum barnaréttarnefndar Sameinuðu þjóðanna nr. 14. er að finna nánari upplýsingar um það hvenær á að framkvæma mat á því sem barni er fyrir bestu.
Efnisyfirlit
| 1. stig - gagnaöflun og könnun á regluverki |
| 2. stig - valkostir tilgreindir og mat lagt á áhrif þeirra |
| 3. stig - mat lagt á aðra hagsmuni og ákvörðun tekin |
| 4. stig - þátttaka barna |
Umfang matsins
Kafli 1
Hvernig á að framkvæma mat á því sem börnum er fyrir bestu?
Leiðbeiningunum er ætlað að veita aðstoð við framkvæmd allra þátta matsins á því sem börnum er fyrir bestu í samræmi við ákvæði Barnasáttmálans. Hversu ítarlegt matið á að vera fer eftir eðli máls hverju sinni. Matið fer fram í skrefum, en vægi hvers og eins skrefs fer eftir eðli og umfangi máls og hversu miklum áhrifum á börn má gera ráð fyrir.
Réttindi barna sem til álita koma
Kafli 2
Hvernig á að túlka það sem barni er fyrir bestu?
Það skiptir meginmáli að gengið sé úr skugga um það hvaða réttindi barna koma til álita við meðferð tiltekins máls áður en framkvæmd matsins á því sem börnum er fyrir bestu hefst. Barnasáttmálinn er vegvísir á þeirri vegferð en ávallt ber að líta til meginreglna sáttmálans við matið á því sem börnum er fyrir bestu.
1. stig - gagnaöflun og könnun á regluverki
Kafli 3
Til þess að hægt sé að framkvæma mat á áhrifum á börn þurfa öll nauðsynleg gögn að liggja fyrir sem varpa ljósi á áhrif málsins á réttindi barna.
Þátttaka barna
Kafli 4
Börn eiga rétt á því að hafa áhrif á eigið líf og taka þátt í lýðræðislegri mótun samfélagsins. Þegar taka á ákvörðun sem varðar börn eiga þau rétt á því að láta skoðanir sínar frjálslega í ljós auk þess sem taka ber réttmætt tillit til skoðana þeirra í samræmi við aldur og þroska. Hér er um rétt barna að ræða en ekki skyldu. Barn þarf því ekki að tjá sig ef það vill það ekki. Skylda hvílir hins vegar á þeim fullorðnu að tryggja börnum raunveruleg tækifæri til þess að tjá sig og taka þátt í ákvarðanatöku á þeirra eigin forsendum.
Valkostir tilgreindir og mat lagt á áhrif þeirra
Kafli 5
Á þessu stigi þarf að meta hvernig hægt sé að tryggja réttindi barna með sem bestum hætti.
Mat lagt á aðra hagsmuni og ákvörðun tekin
Kafli 6
Hversu mikið vægi það sem börnum er fyrir bestu á að hafa fer eftir eðli máls hverju sinni.
Eftirfylgni og upplýsingagjöf til þeirra sem aðkomu höfðu að málinu
Kafli 7
Það skiptir máli að þau börn sem hafa tekið þátt í ferlinu og tjáð skoðanir sínar og sem fyrirsjáanlegt er að málið muni hafa áhrif á, fái upplýsingar um það hvernig matið á því sem börnum er fyrir bestu fór fram og hver endanleg niðurstaða var.